Судејќи според западните медиуми, американскиот претседател Џозеф Бајден би можел наскоро и формално да го означи злосторството врз Ерменците за време на Првата светска војна како „геноцид“. Членови на Конгресот и ерменско-американски активисти вршат притисок врз Бајден по овој повод, а прашањето што се поставува е – што би значел ваквиот потег за веќе оптоварените односи меѓу Турција и Соединетите држави?
Повеќе од 100 членови на Конгресот на САД, кои ги претставуваат двете партии, му испратија на Бајден писмо со кое го повикуваат да стане првиот американски претседател кој официјално ќе го признае злосторството против Ерменците како геноцид, додека ерменско-американските активисти лобираа шефот на Белата куќа да го објави тоа на или пред Денот на сеќавањето на ерменскиот геноцид, кој ќе биде одбележан во сабота.
Што ако Бајден го изговори зборот „геноцид“
Според поранешниот амбасадор и универзитетски професор, исламологот д-р Дарко Танасковиќ, можната одлука на Бајден да го употреби зборот „геноцид“ по повод обратќањето Урби ет Орби на 24 април, Денот на сеќавање на масовното страдање на Ерменците од 1915 до 1917 година, ќе предизвика гнев и жестока реакција во турската политичка и поширока јавност.
„Геноцидот врз Ерменците, злосторство што Турција не го признава под тоа име, е едно од неколкуте прашања во врска со кои нема шеги или претпоставки со Турците. Самиот Бајден е близок до ерменската заедница во Соединетите држави и во неговите лични говори уште за време на претседателската кампања на Обама, тој го опиша таканаречениот „голем злостор“ на младотурската власт против Ерменците во Отоманската империја како геноцид, а Барак Обама го стори истото. Дури и Роналд Реган го користеше изразот „геноцид“ во своето јавно обраќање уште во 1981 година. Сепак, од геостратешки и геополитички причини, за да не се предизвика гнев кај значајниот НАТО сојузник, сите американски претседатели избегнаа страдањето на Ерменците официјално да го нарекуваат геноцид, а Конгресот досега не гласаше за резолуција, за разлика од Сенатот кој го стори тоа во 2019 година. што ќе ја потврди таквата квалификација на ова страшно злосторство.
Како што додава Танасковиќ, внатрешните притисоци да се направи таков потег се силни и доаѓаат од разни страни.
„Особено по војната во Нагорно Карабах, која ерменската заедница ја претставува како продолжение на отоманскиот геноцид, односите со Анкара беа сериозно нарушени, а Бајден, како своевремено Обама, во предизборната кампања вети дека ќе сврти страница во оваа исклучително деликатна материја. Сепак, реално-политичките причини за тоа да не се стори не ја изгубија целата своја сила “, забележува Танасковиќ.
Што би направила Турција?
Осврнувајќи се на некои специфични реакции на Анкара што може да се појават доколку Соединетите држави одлучат да го направат овој потег, Танасковиќ вели дека Турција има повеќе можности и потези со различна острина.
„Мислам дека повлекувањето на амбасадорот од Соединетите Држави за консултации и замрзнувањето на некои билатерално договорени и спроведени активности, секако ќе дојде во предвид“. Исто така, сигурно е дека лавина обвинувања против Вашингтон ќе започнат од Анкара, посочувајќи дека Америка не може да се пофали со морален кредибилитет што ќе и овозможи да споделува лекции на некого и да ги обвини за (лошо) дело од минатото. „Се сеќавам, во една прилика, во иста пригода, претседателот Ердоган потсети дека Америка произлезе од истребување и гетоизација на староседелците кои го населуваа континентот пред доаѓањето на Европејците“, објаснува поранешниот српски амбасадор во Анкара.
Тој потсетува дека министерот за надворешни работи на Турција, Мевлут Чавушоглу, одговарајќи на прашањата на новинарите на широко гледаниот ТВ канал „Хабертурк“, истакна категорично опуштено и без нервоза дека Турција нема причина за никакви комплекси и редовни потреси пред секој 24 април, очекувајќи дали американскиот претседател ќе го каже зборот „геноцид“ или не.
„Потоа ја повика Америка да го почитува меѓународното право, истакнувајќи дека законски необврзувачките изјави, дури и претседателските, не можат да бидат од корист, но може да има дополнителна штета на веќе затегнатите турско-американски односи. Во таа смисла, можноста за средба на двајцата претседатели, која беше најавувана повеќе пати, сигурно ќе биде сериозно доведена во прашање, барем за некое време, до моментот кога меѓусебно ќе се оцени дека таквата средба може да послужи за надминување на длабоката криза во билатералните односи., забележува Танасковиќ.
Со цел меѓународната јавност да реагира
На прашањето како евентуалното обележување на Бајден за злосторства против Ерменците како геноцид ќе биде примено од меѓународната јавност, како и дали тоа ќе отвори простор за други слични прашања, Танасковиќ рече дека прашањето за американското (не) признавање на геноцидот врз Ерменците е одамна на дневен ред, т.е дека во очи на секој 24 април се раѓаат шпекулации и се лансираат „сигурни предвидувања“ за тоа дали Соединетите држави ќе им се придружат на земјите кои сметаат дека масакрите, прогоните и насилните депортации на Ерменците за време на Првата светска војна се геноцид.
„Ако претседателот Бајден го изговори тој познат збор„ геноцид “, одекот во симболична смисла, ќе биде силно планетарен, додека непосредно политички, освен на ниво на американско-турските билатерални односи, тоа нема да донесе значителни поместувања“. Исто така, тоа ќе биде дополнителен ветер во едрата на оние сили и движења во меѓународната заедница кои во принцип се за осуда на сите најсериозни случаи на кршење на хуманитарниот и воен закон, но често со идеолошки и политички условена селективност и двојни аршини “, заклучува проф. Д-р Дарко Танасковиќ.
Турција прифаќа дека многу Ерменци кои живеат во Отоманската империја биле убиени во судири со османлиските сили за време на Првата светска војна, но го оспорува бројот на жртви и негира дека убиствата биле систематски организирани и претставувале геноцид.
Турскиот министер за надворешни работи ја предупреди администрацијата на Бајден дека признавањето „ќе им наштети“ на американско-турските врски.